Engelli, doğuştan veya sonradan bedensel, zihinsel, ruhsal, sosyal yetenekler ve duyusal anlamda yüzde 40 oranında veya daha üstünde özrü bulunan kişilerdir. Çalışabilir olduğunu mevzuattaki hükümlere uygun şekilde aldığı sağlık raporu ile belirleyen kişilerin hükümlerce belirlenen yerlerde çalışma izni bulunmaktadır.
Sağlık Bakanlığı yüzde 1 ile 100 arasında özrü bulunan kişiyi engelli olarak kabul etmektedir. Fakat Aile Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı yüzde 40’ın altında özrü bulunanları engelli olarak kabul etmez. Bundan dolayı %40’ın atında engeli olanlar engelli kontenjanında istihdam edilmezler. Engellilere yönelik düzenleme şartlarına göre:
- 4857 Sayılı İş Kanun gereği 50 ve üzerinde işçi bulunan kamu alanlarında toplam işçi sayısının yüzde 4’ü kadar engelli çalıştırmalıdır.
- 50’den fazla işçisi bulunan özel işyerlerinde ise yüzde 3 nispetinde engelli kontenjanı vardır.
- 657 sayılı Devlet Memurları kanununa göre, kurum kuruluşlarda çalışan personelin yüzde 3’ü oranında engelli personeli çalıştırma zorunluluğu vardır. Engellilere yönelik düzenleme şartlarında göre devlet kurumları yüzde 3’lük hesaplamayı yaparken taşradaki kurum ve kuruluşları dahil olmak üzere bir hesaplama yaparak çalıştırmak zorunda olduğu engelli personel sayısını çıkarmalıdır.
- Deniz iş kanunu kapsamına giren bütün işyerleri, tersaneler ve gemilerde de yüzde 3 engelli personel çalıştırma şartı geçerlidir. Kanunlarla belirlenen bu düzenlemeye işyerleri uymak zorundadır. Personelleri ile ilgili düzenlemeyi yapmadıklarında gerekli yaptırmalar ve cezai müeyyideye razı olmalıdırlar.
Engellilere Yönelik Düzenleme ve İstihdam Süreci
Engelli vatandaşların engellilere yönelik düzenleme şartlarından yararlanarak istihdam hakkından yararlanabilmeleri için özürlerinin en az yüzde 40 olması şarttır. İstihdamla ilgili koşullarda yüksek engeli olanların iş hakkı olmadığına dair bir kural söz konusu değildir. Yani hüküm ağır engeli olan vatandaşların dahi uygun işlerde çalıştırılmasına izin vermektedir. Engelli çalışanlar, engelli kontenjanında gösterilirler.
Halk arasında engelli kadrosu diye tabir edilen ifade kuruluşlar için geçerli değildir. Engelli kadrosu değil sadece engelli kontenjan vardır. Engelli vatandaşların devlet kurumlarındaki engelli kontenjanına alınması için ayrıca devlet memurluğu sınavı yapılmaktadır. ÖMSS olarak adlandırılan Özürlü Memur Seçme Sınavı ilk olarak 2012 yılında yapılmıştır. 2012 yılında önce engelli alımları kurumların kendi yaptıkları sınavlar çerçevesinde yapılmaktaydı.
Engellilere Yönelik Düzenleme Görev ve Yetkisi Hangi Kurumdadır?
Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı engellilere yönelik düzenleme ve engellilerin istihdam sürecini takip etmektedir.
- Engelli personelden sorumlu genel müdürlük ise Engelli ve Yaşlı Hizmetleri Genel Müdürlüğüdür.
- Engelli vatandaşların kamuya yerleştirilmeleri ve istihdamları ile Devlet Personel Başkanlığı ilgilenir.
- Kamu kurum ve kuruluşlarının engelli memur çalıştırma yükümlülüklerinin yerine getirip getirmediği konusun takip edilmesi ve denetlenmesinde Devlet Personel Başkanlığı yetkilidir.
- Kura usulü atanma, EKPSS sınavı ve tercihleriyle ÖSYM ilgilenmektedir.
- Engelli vatandaşların işçi olarak istihdam edilmesi Türkiye İş Kurumu tarafından yapılmaktadır.
- Kamuda ve özel sektörde çalışan engelli işçilerle ilgili sorumlulukların yerine getirilmesi ile ilgili denetim ve takip işlemleri İş-Kur tarafından yapılır.
Engellilere Yönelik Düzenleme ve Çalışma Haklarına Yönelik Mevzuat
Ulusal ve uluslararası mevzuatlarda engellilere yönelik düzenleme mevcuttur. Bu düzenlemelerle özürlü bireylerin diğer bireylerle eşit katılım sağlamaları amaçlanmaktadır. Bu mevzuatların ne anlama geldiği bilinmelidir. Mevzuatlar bilinmediğinde engelli çalışanların hakları bilinmez ve kulaktan dolma bilgilerle geçiştirilir. Engellilerin ayrıma maruz kalmamaları, çalışma haklarının ellerinden alınmaması için doğrudan ilgili ulusal ve uluslararası mevzuat okumalı ve fikir sahibi olunmalıdır. Buna göre engellilerle ilgili mevzuatlar:
- Birleşmiş Milletler Engelli Hakları Sözleşmesinde
- C Anayasasında
- Sosyal Sigortalar 5510 sayılı kanun
- Devlet Memurları Kanunu ilgili madde
- İş kanunu ilgili hükümler
- TSK Personel Kanunu
- Uluslararası sözleşmeler ve belgeler