Emeklilik prim ve gün sayısını karşılayamayan kişiler belirli nedenlere bağlı olarak erken sayılabilecek bir dönemde emekli olabilmektedir. Bu duruma kişilerin sağlık durumunda gerçekleşen ani ve engel olucu gelişmeler neden olabilir. Çalışamayacak veya çalışmasına kanunen engel olacak düzeyde sağlık sorunları meydana gelen insanlar için malulen emeklilik sistemi geliştirilmiştir.
İsminden de anlaşılacağı gibi malulen emeklilik kişilerin aktif olarak çalışma hayatından ayrılacağı anlamını taşır. Bu doğrultuda insanların akıllarına malulen emekli olarak ilan edilmenin ve düzenli maaş bağlanmasının ardından başka bir işte tekrar çalışma fırsatının mümkün olup olmaması konusu gelebilir. Kişilerin bu işlemleri 5510 sayılı kanun hükümlerine göre yürütülmektedir.
Bu hükme esas olan karara göre ise, bireyin bu emekliliği hak etmesinin ardından bir başka işte geçimini sağlamak üzere sigortalı bir şekilde çalışmaya devam etmesi halinde, emeklilik aylığının kesileceği haber verilmektedir. Bu nedenle aylık kesintisi yaşayan bireylerin, işten ayrıldıktan sonra tekrar malul emekli aylığı taleplerinin kabul edilmesi için ayrıntılı ve güncel bir sağlık raporuna ihtiyaç duyulur.
Malulen Emeklilik Şartları ve Hakkın Korunması
Özellikle sağlık sorunlarından kaynaklı olarak sonradan gelişen kimi durumlarda bireylerin malulen emeklilik yoluyla emeklilik talepleri normal zamanın öncesine çekilebilmektedir. Buna göre bir çalışanın malulen emekli edilebilmesi, kanuni olarak üç temel şarta bağlıdır.
- Emeklilik talebinin iletildiği tarihten önce, en az 10 yıl süreyi kapsayan bir sigortalılık süreci gerekir,
- Sigorta prim gün sayısının en az 1800 gün olarak yatırılmış olması gereklidir,
- Yaptığı mesleğe göre, iş gücünü en az %60 ve üzerinde tespit edilmiş ve kaybetmiş olduğunu sağlık kurulu kararıyla tescil etmiş bulunan kişiler için, malulen emeklilik kararı verilebilir,
- Bu şekilde emeklilik şartlarında yapılan değişiklik öncesinde hak edilmiş haklar üzerinde bozucu bir etki doğurmaz.
Ancak şu hususa dikkat edilmelidir ki, sigortalılık başlangıcı esnasında bu şekilde bir maluliyet sebebine sahip olan kişiler için, emeklilik hakkı tanınmaz. Dolayısıyla rahatsızlığın iş sonrasında ortaya çıkması beklenir. Örneğin doğuştan sağır olan bir kişi için, malulen emeklilik sistemi işletilmez. SGK tarafından yetkilendirilmiş sağlık kurulunca yapılan tetkik inceleme sonucuna bağlı olarak kurul raporu işleme konulur ve kişi malulen emekli kabul edilir.
Malulen emeklilik sisteminden yararlanarak ilgili şartlardan yararlanan kimseler;
- Tekrardan sigortalı bir işte çalışamazlar,
- Çalışmaya başladıkları tarih itibariyle emekli aylıkları kesilir,
- Malulen emeklilik sisteminin dışına itilirler,
- Tekrar sigorta sonlanması ve yeni başvuru talebinin ardından, aynı inceleme ve sağlık kurulu raporu süreci baştan tekrarlanır. Böylece şartları tekrar sağlayan kişi açısından malulen emeklilik tekrar söz konusu olabilir.
Malul Emekli Aylıkların Üçüncü Kişilere Yüklenmesi
Kaza ve kasıtlı işlemler sonrasında bireylerin malullük durumu ortaya çıkabilir. Bu durumda malulen emeklilik sistemine üçüncü kişilerin etkisi ile hak kazanma durumu ortaya çıktığı durumlar için çeşitli düzenlemeler öngörülmüştür. Bu düzenlemelere göre, emeklilik sistemin başladığı dönemde ilk peşin sermaye tutar yarısının SGK aracılığıyla, maluliyete sebep olan üçüncü kişiler üzerine yüklenebileceği öngörülmüştür.
İş kazaları sonucunda maluliyet oluşan durumlarda, maluliyete hak kazanan kişilerden ikinci defa sağlık raporu istenmez ve doğrudan aylık bağlanma işlemi SGK tarafından resen tesis edilir. Görüldüğü gibi malulen emeklilik sistemine giriş şartlarının temel prensipleri ve gereksinimleri anlatılmıştır. Bu doğrultuda kişilerin yaşamış oldukları hak kaybının kamu kaynaklarınca karşılanması bir anlamda ön görülmektedir. Gelişen durumlar karşısında da kanun koyucu sistemi koruyucu önlemlere başvurur.
Buna göre malulen emeklilik hakkı kazanmış olan kişiler bir anlamda çalışma hayatından el çektirilir. Dolayısıyla tekrar sigortalı bir işte başlaması uygun görülmez.